سنجش ابعاد و مولفه های هویت فردی و اجتماعی و تاثیر آنها بر انسجام هویت ملی دانشجویان دانشگاههای تهران، به منظور ارائه یک مدل روابط ساختاری

چکیده: در قرن اخیر موضوع هویت ملی به عنوان یکی از انواع هویت، مطرح و متخصصان رشته های مختلف علمی از جمله روانشناسی، جامعه شناسی، علوم سیاسی، فلسفه و... در مورد آن نظریه پردازی کرده و به تحلیل پرداخته اند. این موضوع، یکی از پایه ها و مقدمات حصول و ظهور وحدت و انسجام ملی است که فهم ساز و کار آن، به درک مکانیزمهای تحقق وحدت ملی مدد می رساند. از آنجا که وحدت ملی، از ضروریات یک اجتماع مدرن در عصر کنونی است؛ بالتبع شناخت هویت ملی به عنوان یکی از پیش نیازهای آن لازم می نماید. یکی از عرصه های اثرگذار بر وحدت ملی، نوع، نحوه و جهت تعامل سطوح مختلف هویت (فردی، اجتماعی) بر هویت ملی است که نتایج این تعامل (مثبت، منفی)، وحدت و انسجام ملی را تحت تاثیر قرار می دهد. لذا با عنایت به این مقولات، در این پژوهش تلاش گردیده است اثر و نتیجه تعامل هویت فردی و اجتماعی بر هویت ملی مورد مطالعه قرار گیرد. برای بررسی هویت فردی، ادبیات رسمی علم روانشناسی مورد استفاده قرار گرفت. در بررسی هویت اجتماعی نیز از میان ابعاد و طبقه بندیهای مختلف هویت اجتماعی، 3 سطح یا 3 نوع هویت قومی، هویت دینی و هویت مدرن انتخاب گردید. ضمناً در مطالعه هویت اجتماعی از ادبیات و مبانی نظری علم جامعه شناسی استفاده گردیده است. مبنای نظری این پژوهش بر نظریه کنش متقابل نمادین استوار است و اعتقاد بر این است که، هویت چندگانه، متکثر و تغییرپذیر است؛ صورتهای هویتی با هم روابط ترکیبی دارند و بین منابع متشکله هویت، همزیستی وجود دارد تا رقابت و تخاصم. برای اجرای این تحقیق از دو روش همبستگی و زمینه یابی استفاده گردید. همچنین از 2 پرسشنامه هویت فردی (آدامز)، مشهور به «پرسشنامه گسترش یافته سنجش عینی من» (eom-eis-2) و پرسشنامه هویت ملی و اجتماعی (محقق ساخته) به عنوان ابزار تحقیق استفاده گردید. این دو آزمون روی حدود 600 دانشجوی دانشگاههای شهر تهران (به عنوان جامعه آماری پژوهش) به اجرا در آمد و در نهایت 524 پرسشنامه (فاقد ایراد) در سیستم پردازش داده ها ثبت و مورد تحلیل قرار گرفت. جهت تحلیل داده ها، ابتدا از روشهای آمار توصیفی (میانگین، میانه، مد، واریانس، انحراف استاندارد و...) و سپس از روشهای آمار استنباطی (آزمون کای اسکوئر، ترسیم ماتریس همبستگی متغیرها، تحلیل رگرسیون مرحله ای (گام به گام) و تحلیل مسیر) استفاده گردید. همچنین در جریان ساخت آزمون هویت ملی و اجتماعی (محقق ساخته) و در مرحله تحلیل سوالات، از روشهای آماری: ضریب تمیز، روش لوپ، آزمون کفایت نمونه برداری (kmo)، آزمون کرویت بارتلت، تحلیل عوامل و ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. در طی فرایند تحلیل عوامل 4 نوع هویت مورد مطالعه، (ملی، قومی، دینی، مدرن)، 13 عامل شناسایی و معنی پذیر گردید؛ به این شرح: هویت ملی (5 عامل)، هویت قومی (3 عامل)، هویت دینی (3 عامل) و هویت مدرن (2 عامل). ضمناً در این پژوهش، اثر 12 متغیر مستقل (پیش بین) [شامل: هویت فردی (4 متغیر)، هویت قومی (3 متغیر)، هویت دینی (3 متغیر)، هویت مدرن (2 متغیر)]، روی 5 متغیر وابسته (عوامل هویت ملی) مورد مطالعه قرار گرفت؛ لذا می توان گفت در این پژوهش 17 متغیر مورد مطالعه قرار گرفته است. در طی این پژوهش یافته های زیر به دست آمد: -هویت معوق، هویت اول دانشجویان (دختر و پسر) دانشگاههای تهران است. به بیان دیگر بیشتر دانشجویان مورد مطالعه واجد هویت معوق هستند. -بین زنان و مردان از نظر انواع پایگاههای هویت فردی تفاوت چشمگیری وجود ندارد. -بعد ایدئولوژیک هویت (فردی)، از بعد بین فردی هویت فردی وضعیت بهتری دارد. -دین، قومیت و تجدد منابع اصلی هویت اجتماعی دانشجویان می باشند. -بین انواع مختلف هویت (فردی، اجتماعی)، با هویت ملی تفاهم و سازگاری حاکم است نه تعارض و تخاصم. -هویت قومی، بیشترین تاثیر مستقیم و غیرمستقیم را بر هویت ملی دارد و اصلی ترین پشتیبان، مقوم و پیش بینی کننده هویت ملی است. -هویت دینی نیز در رتبه بعد است. این هویت نیز پشتیبان و همساز با هویت ملی است. -از میان 4 پایگاه هویت فردی، تنها پایگاه هویت موفق، پشتیبان و پیش بینی کننده هویت ملی است. -هویت مدرن سهمی در پیش بینی هویت ملی ندارد. -مدل روابط ساختاری بین ابعاد هویت فردی، اجتماعی و ملی از برازش لازم برخوردار است. کلید واژه ها: هویت، هویت ملی، هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت قومی، هویت دینی، هویت مدرن